AUF… Kim kimi destekliyor?

Bilgilendirme: Yazının görseli ilkokul öğrencileri arasında yaptığımız güneş enerjisi konulu resim yarışmasının ilk üçe giren resimleri. Resimlere bakınca yaptığımız işin aslında ne kadar temiz bir geleceğe yön verdiğini görüyorum ve keyifle güne başlıyorum. Sizlerin de bu heyecanı yaşaması için buraya bırakıyorum.

Kömür ve doğalgaz ülkemiz için çok önemli iki kaynak olunca bu emtialardaki fiyat artışından bir o kadar etkilenmek aslında hiç şaşırtıcı olmamalı ki bunun elektrik fiyatlarına yansıması bunun net bir kanıtı. Özellikle 2022 Mart ayında ‘ICE Rotterdam Kömür Vadeli İşlemleri’ ve ‘Doğalgaz Hub Fiyatları”ndaki artışlar hazineyi ve dolayısıyla elektrik arz güvenliğini ciddi tehlikeye sokmuş olmalı ki ‘kaynak bazında destekleme bedeli’ diye bir uygulama mart sonu 6 aylık süre ile uygulamaya alındı.

Uygulamadan anladığım: Bu uygulamadaki asıl olay, işletme maliyeti düşük olan santrallerin yüksek olanları desteklemesi ve bu sayede elektrik arz güvenliğinin ve elektrik fiyat artışının önüne geçmek. Mekanizma her kaynak için EPDK tarafından belirlenen bir azami uzlaştırma fiyatı(AUF) ile piyasa takas fiyatı(PTF) arasındaki farkı hesaplıyor. Örnek olarak, doğalgazdan üretilen birim elektrik için EPDK’nın belirlediği AUF 2500TL/MWh, güneş enerjisinden üretilen birim elektrik için de 1200TL/MWh olsun. PTF fiyatının da 1850TL/MWh olduğunu varsayalım. Bu durumda güneş enerjisi santral sahibinin aldığı 650TL/MWh’lik fark(1850-1200) doğalgaz santraline destek olarak veriliyor.

2022 Nisan ayında başlayan uygulama 3 ayını doldurdu. Bu süreçte gerçekten kim kimi, nasıl, ne kadar destekliyor merak konusu oldu. Acaba hangi kaynaklar hangi kaynakları destekliyor? Emtia artışlarından etkilenmeyen yerli kaynakların destekleyen konumunda olacağı aşikar fakat yine de hangi kaynakların hangi kaynakları ne kadar desteklediğini bilmek enerji sektörünün geleceğini görmek için faydalı.

3 aylık periyotun desteklenen kaynaklarına baktığımızda sadece doğalgaz ve ithal kömür kaynaklı santrallerin desteklendiği görülüyor ki amaç da zaten buydu. Asıl ilginç olan sadece HES’in verdiği destek doğalgaz ve ithal kömürün aldığı desteğin neredeyse 2 katı ve toplam destek tutarının da %50’si.

Geçtiğimiz 2 yılda çok fazla HES’e GES eklemleme ile hibrit analizi yapmış bir ekibin parçası olarak 2015 ve 2019 yılları hariç HES’lerin beklenenin çok altında üretim yaptığına bir çok kez şahit oldum. 2022 yılı geçmiş iki yılın telafisi olarak görülebilecekken böyle bir kararın alınması HES sahiplerini üzmüş olmalı. Aşağıda bu durumu özetleyen bir çalışmamızdan çıktı görebilirsiniz.

Biraz daha detaya inerek aylık bazda DDBT ve ÜDT rakamlarına baktığımızda HES’lerin her ay ön planda olduğu görülürken onu takip eden kaynaklar linyit, rüzgar ve güneş. Evet, GES’ler artık destekleyen konumunda. Hatta şuan hiçbir yenilenebilir enerji santrali PTF’nin üstünde gelir elde etmiyor. Yani bu karar alınmadan önce de zaten destekleyen konumundalardı ve bugünden sonra da hep öyle kalacaklar gibi duruyor. 2022 yılı ile veya bir başka deyişle sübvansiyonun ortadan kalkmasıyla gerçekle yüzleşilmiş olundu. 2022 yılı gelecek için üzerine bir çok yazı yazılabilecek çok özel bir yıl oluyor.

Gelelim kararın uygulama detayına ve ilk 3 aylık periyotun sonuçlarının genel analizine. Destek sağlayan santrallerden bir de teminat alınıyor. Yani hem destek ol, hem de masrafına katlanarak sana destek verecek bir garantör bul deniyor. Burada zaten ortak amaç tekken ve uygulamaya uymayanı cezalandırabilecek bir çok yöntem varken bu masrafa katlanmak zorunda olmak oldukça motivasyon kırıcıdır diye düşünüyorum. Bir diğer konu da AUF’nin aylık revizyonu. Solar 3GW’ın yaptığı aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi yenilenebilir enerjinin AUF’u ile PTF arasındaki makasın her ay artması. Eğer hesap doğruysa şuana kadar alınan desteğin gerekenin 2.7 kat üstünde olduğu görülüyor. Bu sonuç 6 aylık periyotu şimdiden bitirmek için iyi bir sebep değil midir? Hatta bunun bir çok konvansiyonel kaynak yatırımcısını teşvik edeceğini düşünen bir tek ben miyim? Şahsi fikrim bu uygulama hala devam ediyorsa gerçeğin çok daha vahim olduğu. Bunu 3 ay sonra göreceğiz.

Destekleyen santral sahipleri için bir diğer stres olgusu da kararda şöyle bir maddenin olması: ‘Kurul tarafından bu Usul ve Esaslar kapsamında, her seferinde altı ayı geçmemek üzere,  işlem tesis edilebilir.’ Yani 6 ayda bir böyle bir karar alarak bu döngünün sonsuz olması önleyen bir madde göremedim. Yani ne sizle ne sizsiz demek oluyor bu:)

Bence aşağıdaki soruların cevaplarının olması bu tarz uygulamaların uzun vadede sektöre zarar vermemesi için oldukça önemli diye düşünüyorum. Cevabını bildiğiniz soru varsa bilgilendirirseniz çok sevinirim.

• Bu yıl için YEKDEM’den değil de PTF’den satış yapma kararı alan güzide azınlığa YEKDEM’e girme hakkı yıl içinde tanınsaydı daha hakkaniyetli olmaz mıydı? Fiyat hemen hemen aynı seyirde olabilir ve hatta ilk 3 aylık periyotta daha da karlı bir dönem geçirmiş olabilirler ama zaten azınlık olan bu kesime bu hakkın tanınması piyasanın güvenini tazelerdi diye düşünüyorum.
• İlk 6 ay bittiğinde 2. bir altı ayın tekrar gelmeyeceğinin garantörü yoksa bu nasıl sürdürülebilir bir yöntem olabilir?
• HES’ler son 2 yıl ciddi bir kuraklık dönemi geçirdi, tam üretim yapacağı aylarda böyle bir destek açıklanması baz yüke en yakın yenilenebilir enerji kaynaklarını zora sokmaz mı?
• İleride YEKA’lar veya 10 yılı dolmuş lisanssızlar da bu kapsama girer mi?
• Batarya ile GES ve RES’lerde lisansın önü açıldı. Bu durumda batarya yatırımı yaparak lisans alan yatırımcılar gelir modellerini -eğer PTF’den satmak isterlerse- bu fiyat üzerinden mi yapacaklar? Bu durumda yatırımcı batarya sistemine güvenip lisanslı santral kurar mı?(Bazı yatırımlarda 5.1.h. için tüketim tesisi kurup üretim santralini de aktif enerji bedelinden satması daha bile mantıklı olabilir.)
• Halihazırda gerekenin çok üstünde bir destek toplandı, bunu 6 ay yerine daha erkene çekerek bitirmek faydalı olmaz mı?
• Destek tutarı kadar alınan teminatlar yatırımcıyı zorlamayacak mı? Bu maliyete katlanmalarına gerek var mı? Burada ödemeyenin ipini çekebilecek bir çok seçenek yok mu?

06.07.2022